ESMAU’L-MUHADDİSİN

ESMA VE KUNA

Hadis Ravilerinin ve Muhaddislerin isim ve künyeleri manasındadır. İsmi yada Künyesi ile tanınan Ravileri konu olarak alan ilim dalıdır.

Bazı Hadis Ravileri isimleriyle, bazılarıda künye leri ile tanınmışlardır. Bunların bilinmesi Hadis rivayet edenlerin tanınması bakımından son derece önemlidir; çünkü, olurki aslında ismi ile meşhur bir Ravi isnadda bazen künyesi ile; aksine künyesi ile tanınanı arada bir ismi ile anılabilir. Bazen de hem ismi ile hemde künyesi ile bilinmeyen Ravi isnadda ikisi ile birlikte anılır ve tek kişi olduğu halde iki şahıs sanılır. Nitekim el-Hakim'in naklettiği şu rivayette böyle bir hata olmuştur:

''Hz. Nebi s.a.v. ''Kim imam'ın arkasında namaz kılarsa imam'ın okuması onun okuması demektir.'' buyurduğu rivayet edilmiştir.'''

el-Hakim'in bu Hadis i naklettikten sonra Ali ibnu'l-Medini'den isnadıyla rivayet ettiği bir haber'e bakılırsa Abdullah b. Şeddad, Ebu'l-Velid künyesi ile tanınan Medineli biridir (Ma'rife,177.8).

Öyle iken, isnadda da görüldüğü gibi onun isim ve künyesini bilmeyen biri aralarını 'An' lafzıyla ayırmış ve Abdullah'ı birbirinden rivayette bulunan iki Ravi gibi göstermiştir.

Bazen de bunun aksi olur. İsnadda biri ismi, diğeri künyesi ile zikredilen iki Ravi isimle künye'nin birleştirilmesi sonucu tek kişi gibi gösterilir. Nesei'nin naklettiği 'An Ebi Usame Hammad ibni's-Sa'ib isnadıyla gelen Hadis te böyle olmuştur. İsnad aslında, 'An Eba Usame - An Hammad' iken ismi ile künyesi arasındaki 'An' edatı kaldırılmış, biri künyesi, öbürü ismi ile anılan iki kişi tek kişi gibi gösterilmiştir.

Ravilerin isim ve künyelerinin bilinmesinin küçümsenemeyecek bir faydası daha vardır. Kimi rical kitablarında bir Ravi künyesi ile, bazılarında ise ismi ile anılır. künyesi ile bilinen Ravi'nin ismi bilinmiyorsa hal tercümesine vakıf olmak zorlaşır. Nitekim el-İraki'nin naklettiğine göre Hadis Taliblerinden biri Ebu'z-Zinad'ın hayat hikayesini öğrenmek istemiş, ancak onun Abdullah b. Zekvan ismini bilmediğinden Rical kitablarında bulamamıştır. (Tedrib,2/279).

İbnu's-Salah Esma ve Kuna konusunu dokuz gurub'a ayırmış, her bir gurub'a giren künye sahiblerine misaller vermiştir. Şöyleki:

1: Künyeleri ile isimlendirilip, künyelerinden başka isimleri olmayanlar: Bu gurub ta bulunan ve künyeleri isimlerinden ibaret olan Raviler iki kısma ayrılır. Birinci kısım, ismi olan künyesinden başka bir künyesi daha olanlardır. İkinci, künyeleri tuhaftır, sanki künye'nin künyesi gibidir. Fukaha-yı Seb'a dan Ebu Bekr b. Abdirrahman ibni'l-Haris b. Hişam el-Mahzumi gibi. ''Rahibu kureyş'' lakabıyla anılan Ebu Bekr'in künyesi Ebu Abdirrahmandır. Ebu Bekr b. Muhammed b. Amr b. Hazm el-Ensari de ismi olan künyeden başka künyesi olanlardandır.

Künyeleri isimlerinden ibaret olan Ravilerin ikinci kısmı isim yerine kullanılan künye'den başka künyesi olmayanlardır. Bunun misalini de Ebu Bilali'l-Eş'ari oluşturur. Rivayet'e göre bizzat kendisi ismi ile künyesinin bir olduğunu söylemiştir. Ebu Hasin b. Yahya b. Süleyman er-Razi de aynı gurub'a dahildir ve ismi yoktur.

2: Künyesi ile tanınanlar ancak ismi bilinmeyenler: Sahabe den Ebu Unas el-Kinani (veya ed-Dueli); Hz. Nebi s.a.v. in azadlısı Ebu Muveyhibe; Ebu Şeybe el-Hudri gibi. Sahabe dışında da künyesi ile tanınıp ismi bilinmeyenler de vardır. Böylelerine misal Enes b. Ebyad, Ebu Bekr b. Nafi', Abdullah b. Amr'ın kölesi Ebu'n-Necib, Ebu Harb b. Ebi Esvedi'd-Dueli gibi Raviler verilebilir.

3: Hem ismi hemde künyesi olduğu halde sadece künyesi ile lakablananlar: Ali b. Ebi Talib (künyesi: ebu'l-Hasen, lakabı: Ebu Turab), Abdurrahman b. Zekvan (künyesi: Ebu Abdirrahman, lakabı: Ebu'z-Zinad ), Muhammed b. Abdirrahman el-Ensari (künyesi: Ebu Abdirrahman, lakabı: Ebu'r-Rical); Yahya b. Vadıh el-Ensari el-Merzevi (künyesi: Ebu Muhammed, lakabı: Ebu Tumeyle); Umer b. İbrahim (künyesi: Ebu Bekr, lakabı Ebu'l-Azan) Abdullah b. Muhammed el-İsbehani (künyesi: Ebu Muhammed, lakabı: Ebu'ş-Şeyh) gibi.

4: İki veya daha çok künyesi olanlar: Abdulmelik b. Abdulaziz b. Cureyc (Ebu Halid ve Ebu'l-Velid olmak üzere iki künyesi vardır.) ve Abdullah b. Umer b. Hafsi'l-Umeri (Ebu'l-Kasım ve Abu Abdirrahman olarak iki künyesi vardır.) gibi. İbnu's-Salah, Şeyh'i Mansur b. Ebi'l-Meali en-Nisaburi'nin Ebu Bekr, Ebu'l-Feth ve Abu'l-Kasım olmak üzere üç künyesi olduğunu söylemiş ve verdiği misallere eklemiştir.

5: İsmi bilindiği halde künyesinde ihtilaf edilen ve birbirinden farklı iki veya daha fazla künyesi zikredilenler: Hz. Nebi s.a.v. in evlatlığı Usame b. Zeyd gibi. künyesinin Ebu Zeyd, Ebu Muhammed, Ebu Abdullah, Abu Harice olduğuna dair değişik rivayetler vardır. Aynı şekilde Ubey b. Ka'b'ın Ebu'l-Munzir, Ebu't-Tufeyl gibi künyeleri olduğu söylenmiştir. Bunların hiçbiri üzerinde birleşilmiş değildir. Ebu İshak, Ebu Sa'id gibi ihtilaflı iki künyesi olduğu söylenen Kabisa b. Zueyb; Ebu Abdurrahman, Ebu Muhammed künyeleri rivayet edilen el-Kasım b. Muhammed b. Ebi Bekri's-Sıddık; Ebu Bilal ve Ebu Muhammed değişik künyeleri rivayet edilen Süleyman b. Bilal el-Medeni, aynı gurub'a dahildirler.

İbnu's-Salah'a göre bu gurub ta olanların bir kısmı aynı zamanda bundan önceki gurub'a dahildir.

Muahhar Alimlerden Abdullah b. Ata el-İbrahimi el-Herevi'nin bu konuda te'lif ettiği bir kitab'ı vardır.

6: Künyesi bilinen ancak isminde ihtilaf edilenler: Bu gurub'un misalini Sahabe'den başta Ebu Hureyre oluşturur. İsmi ve babasının adı üzerinede ihtilaf edilmiştir. İbn Abdilberr'in dediğine göre ismi üzerinde yirmi kadar rivayet vardır. Bunlar çok içinde çok tereddüt bulunması sebebiyle Abdullah yada Abdurrahman isminden başka itimad edilebilecek derecede sahih olanı yoktur. Muhammed b. İshak ta Ebu Hureyre'nin adını Abdurrahman b. Sahr olarak kaydetmiştir. Esma ve Kuna konusunda eser yazanlar, buna dayanmışlardır. El-Hakim de Ebu Hureyre'nin isimleri içinde en sahih rivayet'in Abdurrahman b. Sahr rivayet'i olduğunu söylemiştir.

Künyesi biklindiği halde ismi kesinlikle bilinmeyen Sahabelere diğer misalleri Ebu Basra (Cemil b. Basra veya Humeyl b. Basra) el-Gıfari; Ebu Cuhayfe (Vehb b. Abdullah veya Vehebullah b. Abdullah) es-Suvai teşkil eder. Sahabe dışında bu gurub'a giren Tabiilerden bir kaçı ise Ebu el-Eş'ari'nin oğlu Ebi Burde ile Asım Kıraati Ravisi Ebu Bekr b. Ayyaştır. Çoğunluk ilkinin isminin Amir olduğunu söylemiştir. Ancak , ihtilaflıdır. el-Haris rivayetinde vardır. İkinci Ravi'nin ismi üzerindeki rivayetler on-bir'e kadar çıkar. Fakat hiçbiri üzerinde birleşilememiştir. Bu cümleden olarak ibn Abdilberr ''Eğer Sahihse'' kaydiyle adının Şu'be olduğunu söylemiş; devamla Ebu Zur'a'nın sahih gördüğü isminde bu olduğuna işaret etmiştir. Aynı Müellif ayrıca isminin künyesi olduğunu ve bunun daha sahih görüldüğünü ifade etmiştir. Bu hükmünün kaynağı bizzat kendisinin Ebu Bekr isminden başka ismi olmadığına dair rivayetidir.

7: Az da olsa hem ismi hemde künyesinde ihtilaf olanlar: Hz. Nebi s.a.v. in azadlısı Sefine bunlardandır. Bazıları isminin Umeyr, bazıları Salih, bazılarıda Mihran olduğunu söylemişlerdir.

8: İsmi ve künyesi üzerinde hiç bir ihtilaf olmayıp her ikisi ile tanınmış olanlar. Hepside Abu Abdullah künyesiyle tanınan mezheb imamları, Malik b. Enes, Muhammed b. İdris eş-Şafii, Ahmed b. Hambel, Süfyanu's-Sevri, Ebu Hanife en-Numan b. Sabit gibi.

9: Hadisçiler'e ismi meçhul kalmamakla beraber isminden çok künyesi ile meşhur olanlar: Ebu İdris el-Havlani gibi ki ismi A'izullah b. Abdullahtır. Ebu İshak es-Sebi'i, Amr b. Abdullah isminden çok künyesi ile tanınır. Dimeşk (Şam) san'asın'a mensub Ebu'l-Eş'asi'se-San'ani, Şurahi'l b. Ade isminden daha çok anılan künyesi ile meşhurdur.

Hadis ricalinin isim ve künyelerinin bilinmesi son derece önemli olunca bir çok Hadis Alim'i Ravilerin isim ve künyelerine dair müstakil eserler meydana getirmişlerdir. Bunlar içinde Ali b. Abdillahi'l-Medini'nin, Sahih sahipleri Buhari ile Müslim'in Nesei'nin, El-Hakimi'nin; Ebu Ahmed Muhammed b. Muhammed en-Nisaburi'nin; Muhammed b. İshak b. Mende'in , Ebu Bişr Muhammed b. Ahmed'in eserleri en önemlileri ve daha sonraki çalışmalara kaynak oluşturanlarıdır.

El-İraki'ye göre bunlar içinde en önemlisi, İsmi bilinen ve bilinmeyen bütün Ravileri aldığı için Ebu Ahmed'in kitabıdır. Müslim ve Nesei, sadece isimleri bilinen Ravileri almışlardır.

Esma ve Kuna kitablarında takib edilen usül, çoğunlukla künyeleri alfabetik olarak tertib ederek her künye'nin karşısında ait olduğu ismi göstermektedir. (Takyid, 368).